Brak alfa1-antytrypsyny

Alfa1-antytrypsyna to naturalne białko obecne we krwi, którego głównym zadaniem jest ochrona płuc przed nadmiernym działaniem elastazy niszczącej strukturę zrębu płuca. W genomie każdego człowieka znajdują się dwie kopie genu alfa1-antyrypsyny – od matki oraz ojca.

Jeśli uszkodzona jest tylko jedna kopia, stajemy się nosicielami wrodzonego niedoboru alfa1-antytrypsyny. Białko wytwarzane jest wówczas w ilości wystarczającej, aby ochronić płuca.

Do ciężkiego niedoboru dojść może w sytuacji, gdy oboje rodzice cierpią na tę przypadłość lub są nosicielami oraz gdy  jedno z nich jest nosicielem, a drugie choruje z powodu niedoboru.

Najczęściej występują dwa rodzaje uszkodzenia genu i noszą one nazwy mutacji Z i S. W przypadku pierwszej z nich większość produkowanej w wątrobie alfa1-antytrypsyny pozostaje w niej prowadząc do poważnych uszkodzeń tego narządu.

Druga mutacja ma nieco łagodniejsze skutki, ponieważ część białka uwalniana jest do krwi.

U osób będących nosicielami bardzo prawdopodobne jest, iż nigdy nie dojdzie do rozwoju objawów chorobowych. W przypadku osób z ciężkim niedoborem symptomy pojawiają się już u niemowlaków w postaci przedłużającej się żółtaczki.

W dalszym etapie życia zaczynają występować kolejne symptomy. Spowodowane są one przyspieszonym procesem uszkodzenia zrębu płuc. Z wiekiem postępuje on u każdego człowieka, jednak w przypadku osób chorych rozwija się on jeszcze przed 45 rokiem życia.

Najczęściej pojawia się wówczas przewlekły kaszel, zazwyczaj mokry, który przekształca się następnie w duszności występujące początkowo jedynie podczas dużego wysiłku fizycznego, by ostatecznie towarzyszyć choremu przy wykonywaniu nawet lekkich czynności.

U części osób dochodzi także do uszkodzenia wątroby, które prowadzić może do marskości wątroby zarówno wśród dzieci, jak i osób starszych. Dość często wymienianym objawem niedoboru alfa1-antytrypsyny bywa rozedma płuc. Jest to uszkodzenie miąższu płuc zlokalizowane obwodowo od oskrzelików końcowych.

Warto jednak zaznaczyć, iż jedynie u 1-2% pacjentów rozedma spowodowana jest przez genetyczne uwarunkowania, a także wówczas jej rozwój dotyczy głównie osób palących tytoń.

Inne objawy świadczące o deficycie białka to martwicze zapalenie tkanki podskórnej, rozstrzenie oskrzeli, ziarniak Wegenera, kamica żółciowa czy zapalenie trzustki.

Diagnostyka niedoboru alfa1-antytrypsyny obejmuje kilka etapów. Na początku przeprowadza się badanie krwi w celu stwierdzenia stężenia antytrypsyny. Prawidłowa wartość powinna być wyższa niż 140 mg/dl. Dopuszczalna granica to 90-140 mg/dl.

Stężenie mniejsze od granicznego wskazuje na nieprawidłowości. Interpretację należy jednak pozostawić doświadczonemu lekarzowi, ponieważ poziom antytrypsyny potrafi się zmieniać w zależności od tego, czy np. aktualnie występują inne choroby.

Z tego powodu, by uzyskać całkowitą pewność przeprowadza się badanie DNA, czyli tzw. fenotypowanie. W jego ramach pobiera się od pacjenta krew z żyły obwodowej, a następnie poddaje się ocenie jakościowej krążące we krwi cząsteczki białka.

By nie dopuścić do pojawienia się symptomów choroby lub zahamowania jej zbyt szybkiego rozwoju zaleca się podstawowe działania profilaktyczne. Bardzo ważne są w tym przypadku szczepienia przeciw zapaleniu wątroby typu A i B. Ponadto zaleca się unikać czynników, które mogłyby upośledzić funkcję płuc i wątroby.

Oznacza to, iż osoby będące nosicielami oraz cierpiące na ciężki niedobór powinny bezwzględnie zrezygnować z palenia papierosów, a także ze spożywania alkoholu. Istotne jest również utrzymywanie prawidłowej masy ciała tak, by nie doszło do otłuszczenia wątroby.

Niedobór alfa1-antytrypsyny jest także przeciwskazaniem do rozpoczęcia pracy, przy wykonywaniu której chory byłby narażony na wdychanie wszelkiego rodzaju pyłów i gazów.

Leczenie łączy w sobie wszystkie wymienione powyżej działania profilaktyczne plus szczepienia przeciwko grypie (co rok) oraz pneumokokom (co 5 lat), a także leczenie przyczynowe.

Polega ono na podawaniu preparatów zawierających ludzką alfa1-antytrypsynę uzyskiwaną z osocza zdrowych dawców. Badania dowiodły, iż zażywanie tych leków zwiększa stężenie antytrypsyny we krwi chorego. Niestety, choć leczenie jest kosztowne w Polsce nie podlega ono refundacji. 

Zobacz również objawy tej choroby: